هنرمندان تئاتر مشهد درباره چالش های برگزاری جشنواره تئاتر استان توضیح می دهند

شکیبا افخمی راد | شهرآرانیوز - جشنواره تئاتر استان خراسان رضوی به ایستگاه سی ودوم رسیده است؛ جشنواره‌ای که به نام «ویترین تئاتر استان» از آن یاد می‌شود. در سال‌های گذشته بسیاری از هنرمندان تئاتر مشهد با حضور در این رویداد توانستند خودشان را در سطح کشور، معرفی و توانایی هایشان را ثابت کنند. این روند در سال‌های اخیر بسیار کم رنگ شده است و درمیان شرکت کنندگان جشنواره تئاتر خراسان رضوی، کمتر می‌توان نام چهره‌های سرشناس هنر‌های نمایشی را پیدا کرد. بیشتر آن‌ها اگر اثری هم می‌خواهند به جشنواره تئاتر فجر بفرستند، به صورت مستقل اقدام می‌کنند؛ اتفاقی که بی شک به کیفیت آثار حاضر در جشنواره استان و اعتبار آن آسیب زده است. از طرف دیگر پیش بینی نکردن اعتبارات مناسب و نداشتن برنامه ریزی درست در طول سال برای برگزاری منسجم و قدرتمند جشنواره، حتی افراد جوان‌تر را هم بی انگیزه کرده و موجب شده است این رویداد تأثیرگذاری قبل را نداشته باشد و دیگر سکوی پرتابی برای هنرمندان محسوب نشود. هم زمان با نزدیک شدن به برگزاری سی ودومین دوره جشنواره تئاتر استان خراسان رضوی که فراخوانش تیرماه امسال منتشر شد، به سراغ سه تن از هنرمندان هنر‌های نمایشی مشهد و استان رفته ایم و با آن‌ها درباره روندی که این رویداد در طول سال‌های گذشته داشته است و عواملی که می‌تواند آن را به جایگاه اصلی خود بازگرداند، صحبت کرده ایم.

افزایش اعتبار جشنواره با حضور پیشکسوتان

هادی نوری، از پیشکسوتان تئاتر مشهد که خود در دوره هایی، برگزاری جشنواره تئاتر استان را برعهده داشته است، درباره دلایل حضور نداشتن هنرمندان مطرح و قدیمی در این رویداد می‌گوید: حضور نیافتن این افراد به شیوه برگزاری جشنواره برمی گردد. ما باید از پیشکسوتان برپایه جایگاه و منزلتی که دارند، دعوت کنیم تا در این رویداد شرکت کنند. به گفته او تخصیص نیافتن اعتبارات مناسب، از دیگر علت‌های بی انگیزگی هنرمندان سرشناس برای حضور در جشنواره است، درحالی که اگر پیشکسوتان در جشنواره استانی حضور یابند، آثار فاخرتری روی صحنه خواهد رفت. حضور این افراد وزنه‌ای است که اعتبار جشنواره را در دید مخاطب افزایش می‌دهد. بازیگر و کارگردان پیشکسوت تئاتر استان یادآوری می‌کند: به نظر من، ایرادی ندارد که پیشکسوتان تئاتر با نیرو‌های جوان امروز رقابت کنند، اما برای حفظ شأن و منزلت این عزیزان، می‌توان بخش ویژه‌ای را درنظر گرفت تا کارشان در معرض دید مخاطب قرار گیرد.

نوری یادآوری می‌کند: در جشنواره تئاتر استانی، باید امکانات رفاهی استانداردی برای گروه‌های راه یافته به مرحله نهایی درنظر گرفته شود. الان جشنواره را به سرعت و در مدت دو روز برگزار می‌کنند و امکانات رفاهی خوبی هم دراختیار هنرمند نمی‌گذارند.

هنرمند شهرمان برای حضور تعداد بیشتر گروه‌های نمایشی استان در جشنواره تئاتر فجر، پیشنهاد می‌دهد: زمانی که خراسان تقسیم نشده بود، جشنواره در دو منطقه برگزار می‌شد که از هر منطقه دو، سه یا حتی چهار کار به جشنواره فجر راه پیدا می‌کرد. اما از زمان تقسیم استان، جشنواره خراسان رضوی، در یک منطقه برگزار می‌شود. استان‌های خراسان شمالی و جنوبی هم هرکدام در یک منطقه جشنواره را برگزار می‌کنند، درحالی که در استان ما گروه‌های بیشتری فعال هستند. به نظر من، باید مسئولان اداره کل ارشاد استان با قدرت برای گرفتن دو منطقه تلاش کنند. این اتفاق شدنی است، در غیر این صورت باید رایزنی شود تا سهمیه استان افزایش پیدا کند.

او همچنین با اشاره به اشکالاتی در نحوه برگزاری جشنواره به ویژه در سال گذشته بیان می‌کند: من یکی از معترضان جشنواره سال گذشته بودم. مسئولان برنامه ریزی کردند تا هر گروهی در شهر خودش اجرا کند و داور‌ها برای دیدن آثار به شهر‌های مختلف استان بروند؛ یعنی گروه‌های نمایشی کار رقبای خودشان را نمی‌دیدند، بنابراین در این شرایط چطور می‌توانستند قضاوت کرده، نمایششان را با دیگر آثار مقایسه کنند؟ به نظر من به این سبک از اجرا نمی‌توان جشنواره گفت؛ چون شعار‌های اصلی یعنی کشف استعداد‌ها و آشنایی هنرمندان با یکدیگر در آن محقق نمی‌شود.

افزایش اختیارات دبیر جشنواره

نوری برای بهبود شیوه برگزاری جشنواره پیشنهاد می‌دهد: گستره اختیارات دبیر باید بیشتر شود تا بتواند در جزئیات، تغییراتی ایجاد کند.

درواقع استان‌ها نباید دقیقا براساس همان دستورات مرکز هنر‌های نمایشی کشور پیش بروند و باید باتوجه به شرایط اقلیمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، جشنواره شان را برگزار کنند. هنرمند مشهدی تاکید می‌کند: به نظر من، مسئولان اگر می‌خواهند جشنواره را مثل سال گذشته برگزار کنند، بهتر است اصلا آن را لغو کنند؛ چون در این شیوه برگزاری، حرف وحدیث‌ها زیاد می‌شود و به تبع آن هنرمندان دلسرد می‌شوند. او دیدگاهش درباره برپایی دبیرخانه دائمی برای جشنواره تئاتر استان را نیز این گونه بیان می‌کند: پیش‌تر در اواخر دهه ۸۰ دبیرخانه دائمی برای جشنواره تشکیل شد، اما متاسفانه فعالیتش ادامه پیدا نکرده، درحالی که می‌توانست تأثیر بسزایی بر نحوه برگزاری این رویداد بگذارد. نوری تاکید می‌کند: وقتی دبیرخانه دائمی، ایجاد و شورای سیاست گذاری تشکیل شود، می‌توان در طول سال برنامه ریزی کرد و به دنبال اعتبارات رفت. همچنین دبیرخانه دائمی به یک دبیر، دو تا سه سال اجازه کار می‌دهد تا سیاست‌های خودش را اجرا کند. فراخوان نیز می‌تواند چند ماه قبل از برگزاری، تدوین و منتشر شود؛ اتفاقی که به هنرمند فرصت می‌دهد اهداف جشنواره را دنبال و براساس اولویت‌های موجود در فراخوان، اثر تولید کند. علاوه بر این گروه‌های نمایشی زمان کافی دارند تا پیش از جشنواره اثرشان را روی صحنه ببرند و ضعف‌ها و قوت هایشان را باتوجه به بازخورد مخاطبان و کارشناسان پیدا کنند. درنتیجه ما شاهد کار‌های بسیار فاخر در جشنواره تئاتر استانی خواهیم بود.

از پیشکسوت تئاتر استان نظرش را درباره حذف شرط ۱۰ روز اجرای عمومی می‌پرسیم که پاسخ می‌دهد: اگر چند ماه قبل از جشنواره، آثار هنرمندان آماده می‌شد و در معرض قضاوت مخاطب خاص و عام قرار می‌گرفت، حذف اجرا‌های عمومی بر کیفیت آثار تأثیر می‌گذاشت، اما حذف ۱۰ شب اجرا که معمولا با عجله صورت می‌گرفت، به نظر من تأثیر چندانی بر کیفیت آثار نمی‌گذارد.

نوری همچنین یادآوری می‌کند: من مدیرکل فرهنگ وارشاد اسلامی استان را در سالن‌های نمایش دیدم و متوجه شدم که به این حوزه علاقه‌مند است. ما باید از علاقه مندی، جوانی و اعتباری که مدیرکل دارد، بهره بگیریم تا بتوانیم با کسب اعتبارات بیشتر، جشنواره را به شیوه بهتری برگزار کنیم.

به گفته هنرمند شهرمان، جشنواره تئاتر فجر اعتبارش را از جشنواره تئاتر استان‌ها می‌گیرد. همچنین جشنواره تئاتر استانی تأثیر بسزایی بر کیفیت آثاری می‌گذارد که در طول یک سال در شهر‌های مختلف روی صحنه می‌روند، از این رو باید به آن به صورت ویژه توجه شود.

ضرورت تغییر در روند برگزاری

فرشید تمری، پیشکسوت تئاتر مشهد، نیز جشنواره تئاتر استان را یکی از رویداد‌های مهم تئاتر در کشور و ورودی جشنواره تئاتر فجر معرفی می‌کند و می‌گوید: جشنواره تئاتر استانی، سکوی پرتاب هنرمندان به اقیانوس تئاتر کشور است. درواقع تمام هنرمندانی که الان صاحب اعتبار هستند، از طریق این رویداد در سطح کشور مطرح شده اند.

او با اشاره به رخ ندادن تغییر بنیادی در روند برگزاری جشنواره‌های استانی در این سال‌ها یادآوری می‌کند: سیاست گذاری‌های مرکز درباره نحوه برگزاری تئاتر استانی، از یک روند تکراری پیروی می‌کند و مهم‌ترین تغییری که در سال‌های گذشته رخ داده، حذف داشتن ۱۰ اجرای عمومی در پرونده، برای ورود به این رویداد بوده است. نمایشنامه نویس، بازیگر و کارگردان مطرح تئاتر استان ادامه می‌دهد: تغییر برای مخاطب و هنرمند، ایجاد انگیزه می‌کند، با این حال هرسال یک نسخه ازپیش نوشته شده برای برگزاری جشنواره تئاتر استانی پیچیده می‌شود.
در این وضعیت، ما نمی‌توانیم انتظار پیشرفت داشته باشیم و در تئاتر کشور، تغییرات را مشاهده کنیم. او که باور دارد حذف شرط داشتن اجرا‌های عمومی بر روی کیفیت آثار نمایشی تأثیر می‌گذارد، تصریح می‌کند: با حذف شرط اجرا‌های عمومی، نقطه‌های آسیب هر تئاتر کور می‌شود و نمایش نمی‌تواند به صورت سالم و از منظر حرفه‌ای وارد رقابت شود.

به گفته تمری، در این شرایط سطح کیفی تئاتر‌ها فدای سطح کمی می‌شود و تئاتر‌ها بدون آزمون وخطا با یکدیگر به رقابت می‌پردازند. این هنرمند با تاکید بر ضرورت راه اندازی دبیرخانه دائمی برای جشنواره تئاتر استانی می‌گوید: تشکیل این دبیرخانه، عجله را از بدنه کار می‌گیرد و از آن سرعت کاذبی که باعث افت کیفی اجرا‌ها می‌شود، می‌کاهد.

به نظر او وقتی دبیرخانه در اختتامیه امسال برای سال آینده اعلام موجودیت می‌کند، یک سال به دبیرش فرصت می‌دهد تا تامین اعتبار و گروه‌های نخبه را شناسایی کند.

توجه به تئاتر شهرستان‌ها

تمری نداشتن انجمن هنر‌های نمایشی خراسان رضوی را بزرگ‌ترین چالشی می‌داند که این روز‌ها تئاتر استان با آن روبه روست. او در این باره توضیح می‌دهد: ما یک بازوی حمایتی صنفی قدرتمند در مشهد نداریم، بنابراین نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که برای جشنواره استانی دبیرخانه دائمی برقرار شود.

به گفته این هنرمند، دبیرخانه دائمی یکی از مطالبات جامعه تئاتر است که باید از طریق انجمن پیگیری شود.
او در بخش دیگری از صحبت هایش، درباره دلایل بی میلی چهره‌های مطرح تئاتر استان برای حضور در جشنواره بیان می‌کند: متاسفانه برخی هنرمندان تئاتر فکر می‌کنند جشنواره تئاتر استانی آوردگاهی ساده و سطحی است که به شأن آن‌ها آسیب می‌زند، درحالی که آن‌ها خود شأن و اعتبارشان را از جشنواره تئاتر استانی کسب کرده اند. علاوه بر این، بنیان گذاران جشنواره تئاتر استانی در سطحی که لایق این رویداد است، به آن نمی‌پردازند و اعتباراتی که دراختیار جشنواره می‌گذارند، بسیار ناچیز است، بنابراین هنرمندان هم رغبتی به حضور در جشنواره ندارند.

تمری همچنین بر ضرورت اهمیت دادن به تئاتر شهرستان‌ها تاکید می‌کند و می‌گوید: ما هیچ زمان، مستقیم از تئاتر شهرستان‌ها حمایت نکرده ایم تا حضوری پویا و قدرتمند در جشنواره تئاتر استان داشته باشند. درنتیجه نمایش‌هایی که از شهرستان‌ها به جشنواره راه پیدا می‌کنند، در یک رقابت ناعادلانه قرار می‌گیرند، این درحالی است که بخش مهم اعتبار تئاتر خراسان به تئاتر شهرستان‌ها برمی گردد. به گفته هنرمند شهرمان، تئاتر شهرستان هنوز هم گاهی با خلاقیت فردی فعالان این رشته نفس می‌کشد؛ خلاقیتی که اگر حمایت شود، می‌تواند اتفاقات تأثیرگذاری را رقم بزند.

او تاکید می‌کند: ما زمانی می‌توانیم بگوییم تئاتر استان مقتدر است که شهرستان هایمان قدرتمند باشند، بنابراین باید همان امتیاز‌هایی را که برای مرکز استان قائل می‌شویم، به آن‌ها نیز اختصاص دهیم.
تمری درباره تغییر نگاه پایتخت به تئاتر خراسان رضوی نیز می‌گوید: خراسان رضوی بعد از تهران، اولین استانی است که تئاترش پویا و قدرتمند است. اما متاسفانه نگاه مرکز به خراسان رضوی، تفاوتی با دیگر استان‌ها ندارد.
پیشکسوت تئاتر مشهد با یادآوری تعداد سالن‌های خصوصی، موسسه‌ها و آموزشگاه‌های هنر‌های نمایشی و تعداد هنرمندان مطرح مشهد بیان می‌کند: چرا باید سهمیه استان ما برای معرفی نمایش به جشنواره تئاتر فجر، به اندازه استان‌هایی باشد که نمایش‌های کمتری روی صحنه می‌برند؟ چرا باید اعتبار درنظرگرفته شده برای تئاتر خراسان رضوی، برابر با استانی باشد که اصلا تئاتر ندارد؟ به نظر من دلیلش این است که مسئولان باور ندارند تئاتر فرهنگ ساز است.

افت کیفی جشنواره

همچنین عباس جانفدا، نمایشنامه نویس، بازیگر و کارگردان تئاتر، درباره روندی که جشنواره استانی در طول این سال‌ها طی کرده است، می‌گوید: جشنواره تئاتر استان در گذشته پر از شوروحال و انگیزه و انرژی بود و آثار خروجی آن همواره میان نمایش‌های مطرح تئاتر کشور جای داشت، اما در سال‌های اخیر به دلیل کم توجهی سیاست گذاران فرهنگی به جشنواره و حمایت نکردن از آن، این رویه تغییر کرده است، به طوری که می‌توان گفت در چهارپنج دوره گذشته، اثر شاخص و ماندگاری در این رویداد تولید نشده است.

به گفته او از تولیداتی که به جشنواره راه پیدا می‌کنند، حمایت نمی‌شود و درنتیجه گروه‌های نمایشی انگیزه حضور در این رویداد و تولید آثار باکیفیت را ندارند. این کارگردان، حضور نداشتن چهره‌های مطرح در جشنواره تئاتر استان را آسیب زا می‌داند و یادآوری می‌کند: الان علاوه بر اینکه پیشکسوتان رغبتی به حضور در جشنواره ندارند، جوان‌هایی که به دنبال اسم ورسم هستند، نیز شوروشوق چندانی برای شرکت در این رویداد از خود نشان نمی‌دهند. به نظر جانفدا، نباید به آماری که دبیرخانه جشنواره می‌دهد، اتکا کرد؛ چون به هرحال بسیاری از افراد عادت کرده اند برای دیده شدن در جشنواره شرکت کنند، درحالی که شاید نتوانند آثار فنی و باکیفیتی تولید کنند. او درباره عواملی که موجب بی انگیزه شدن هنرمندان شده است، توضیح می‌دهد: سیاست گذاری‌های وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی و به دنبال آن اداره کل ارشاد استان، نحوه چینش داور‌ها که همیشه تحت تأثیر سیاست‌های نانوشته‌ای بوده است، نحوه داوری آثار و انتخاب نمایش‌هایی که به جشنواره تئاتر فجر معرفی می‌شوند و از همه مهم‌تر حذف جشنواره تئاتر منطقه‌ای -که بخش زیادی از انگیزه گروه‌ها را برای رقابت سالم از بین برده - باعث شده است جشنواره تئاتر استانی به لحاظ فنی و کیفی افت زیادی را تجربه کند.

بازنگری در سیاست‌های جشنواره

جانفدا به سیاست گذاران فرهنگی توصیه می‌کند: کار دستوری و تکلیفی بر نوع محتوای آثار تولیدی، هیچ تأثیر نخواهد گذاشت. درواقع باید سیاست‌های حمایتی اصلاح شود تا خود هنرمندان، تولید آثار ارزشی را انتخاب کنند. همچنین افرادی که برای گروه‌های بازبینی و داوری انتخاب می‌شوند، باید هم به لحاظ فنی و هم مقبولیت و محبوبیت، مورد تایید هنرمندان تئاتر باشند نه مورد تایید اداره فرهنگ وارشاد اسلامی استان.
به نظر او اگر قرار است این جشنواره به ویترین تئاتر استان تبدیل شود و آثارش در تئاتر کشور بدرخشد، باید در سیاست‌های کلی اش بازنگری شود.

این هنرمند، راه اندازی دبیرخانه دائمی برای جشنواره تئاتر استان را ضروری می‌داند، اما از نحوه انتخاب دبیر این رویداد به عنوان چالشی اساسی یاد می‌کند و می‌گوید: هیچ ضابطه و قاعده‌ای برای انتخاب دبیر جشنواره وجود ندارد؛ البته در مقطعی، رئیس وقت انجمن تئاتر استان، دبیر جشنواره معرفی می‌شد، اما در دوره‌های اخیر این رویه هم تغییر کرده است. به نظر من تا زمانی که دبیر بی ضابطه انتخاب شود، نمی‌توان به تشکیل دبیرخانه دائمی امیدوار بود.

جانفدا تاکید می‌کند: تشکیل دبیرخانه دائمی اتفاق خوبی است، مشروط بر اینکه ضوابط و سازوکارش از قبل تعریف شده باشد و همچنین دبیر جشنواره تئاتر استانیِ سال آینده در اختتامیه جشنواره امسال، معرفی و به او یک سال فرصت کار داده شود.

او با اشاره به وضعیت نامشخص انجمن هنر‌های نمایشی بیان می‌کند: ما جایگاهمان را در کشور از دست داده ایم و این مسئله‌ای نیست که تعارف بردار باشد. باید بپذیریم که استان‌های دیگر از خراسان جلو زده اند و ما در خواب افتخارات گذشته فرورفته ایم.